خمیگان دوست داشتنی  

روایت اول: حسن کچل 
بیر وارودو بیر یوخودو، تارودان سوی هچکس یوخودو. بیر کچل وارودو آدو «حسنی» دی. بوکچل چوخ تنبل و اوشونْگنَیْ دی. ائوْدَن یازویا چیخْمَزدی. قیشیْ دی هاوا دا چوخ سُووقودو. کچل ننه‌سی اوتاقْدا کُورْسو قورموشْدو. کِچل گیررْدی یاتاردو کورْسونوی آستونْ‌نا، گاهْ دان کی گؤرَرْ دی هاوا چوخ سووقْدو تننیرْ دَه بوز دو گیرَرْ دی تننیر ایچینَه کی اولمویا اونا دِئیَلَهْ دورْ بیرْ ایشَه گِئتْ.
بیجَه گون کچل ننه سی حوْصُولَه دَن گئتدی دیدی: « کچل! دور بیر ائو دَن چیخ یازویا».
کچل دیدی: « یوخ! یوخ! من بوزلارام. من یازویا چیخَه بیلْمَنَه‌م».
کچل قیرمیزی آلمادان چوخ خوشو گَلَردی. ننه سی اوزوینن دیدی: « من گَرَکْ هرنه جور اولوب بواوغلانو ائودَن چوقاردام یازویا».
ننه گِتدی کوچه دَه گؤردو چَرْچی گَلیب ْقیرمزی آلْما ساتورو. بیر کیلو قیرمیزی آلما آلْدو گَتْدی. بیر دَنَه قویْدو کورسونوی آستونا، بیرْ دَنه قویدو کورسونوی اوستونه، بیر دَنَه کولبَه دیبینه، بیر دَنَه یازدا قاپو گیجَنْگینه، بیر دَنَه حیَطْ اورتاسونا، بیر دَنه دَه قویْدو دروازادان یازویا.
کچل بیر آز یولْ گؤزلَدی گؤردو خیر ناهاردان خبر یوخ. دوردو گؤردو بیر یاخچو قوخو گَلیری. آلمانو تننیر قیراقوندا گؤردو. آلمانو تِزْ قاپْدو، قاشدو گیردی تننیر ایچینه آلمانو ییدی. بیر یاروم ساعات دان سورا گَنه آجوخدو. بیر آز چیخدی یازویا گؤردو کولْبه دیبین‌نَه دَه بیر دَنه آلما وار. بو آلمانو دا گؤتدو گَنَه قاچدو گیردی کورسو آستوندا ییدی. بیر آز اوندان سورا گَنَه آجوخدو. چیخدی گَلَه گِدَه گنجینَه دَن بیر زاد تاپا یِیَه  گوردو حیَطْ اورتاسوندا بیر دَنه آلما وار. سُوونه سُوونه گئتدی آلمانو  قاپْدو، گَنَه گیردی تنْنیر ایچینَه ییدی.
 قالدو گَنَه آخشام چاقو گؤردو یو، نه ننه سیندَن خبر وار، نه ناهاردان. دوردو بیر اویانو بویانو آخداردو، کوچه قاپوسونوی یانون آچدو، اوشویَه اوشویَه قاپو آراسونْ‌نان بویْلادی گؤردو کوچَه آراسونْ‌نا بیر دَنه آلما وار. سوونه سوونه قاچدو آلمانو گؤتوره گَلَه، ننه سی کی دروازا دالونْ‌ناگیزلَنْمیش دی تِزْدروازانو اورْتْدو، کچل قالْدی کوچَه دَه. هر ناقاد کچل ننه سینه یالواردو، داد بیداد ایلَه دی، ننه قاپونو آچمادو که آچماد، دیدی: «داهو آچمام، قال کوچه دَه تا حالوی گَلسی ییریْنه، اُئو دَن ی چیخ یازویا».
کچل بیر آز کوچه دَه قاپو دیبینَدَه اوتورْدو. بیر ایکّی، اوچْ دَنه هم مَحله‌لی لرین‌نن اویانْدا «هَمّجْ» اوینوردولا گَلْدیلَه کچل سوراغونا دیدیلَه: « کچَل گَلیرَه‌ی گئِدَک اوینویاک؟».کچل مجبورچولوخدان گِئتْدی اولارونان اویْناماقا. باشْلارو اویناماقا قال اولدو. اوینویا، اوینویا گئتدیلَه حاکیم قاپوسونا تا اورانوی رمز و رازونان باش چاقاردالا. کچل گؤردو حاکیم قاپوسون‌نا بیجه عالم اشرفی توکوپدولَه.اوشاقلاردان سوروشدو: «بولار نیه بورا اشرفی توکوپدولَه؟».
اوشاقلار دیدیلَه: « نِچّه گون دو بو گنجی توکوپدولَه بورا. نِچه دَنه ده پاکار قویوپلا یانونا اولارو گوزلویه.پادیشاه شرطْ قوشوبْدو کی هر کیم باشارا بیلَه بو گَنجدَن بیر آز اوغورلویا باشارا بیلَر پادیشاهوی بویوک مُسابّقه سین‌نَه شِرکَتْ إئلیَه. کچل دیدی: « مُسابِقه سی نَمه دی؟» اوشاقلار دِیْدیلَه: « هر کس باشارا بیلَه بیر بویوک یالان دانوشا کی، هِچ کس اونو اینانمویا پادیشاه قیزین اونا وئرَجهَ‌کْ.»
کچل اوزوینن دیدی: «منیم کی ایشیم زادوم یوخ. ننه‌م نَه کی قویمورو ائووَه. گؤروم نَمَه إیلییم که بیرآز بو اشرَفی لَرْدَن اوغورلویوم». بیر آز اوشاقلارونان اوینادو گؤردو اون، اون بئش دَنَه پاکار قاپو دووروندَه وار اولمورو گِئدَه اشرفی لرین یووقونا. کِچل بیر فیکر إیْلَدی. گّئتدی بیر آز قیر تاپدو، ایاق قابولارونوی آستونا یاخدو. اوشاقلارا دئدی: « اوشاق! گَلیریز گِئدَکْ آت دورما قریش اوینویاک؟».
خلاصه، اوشاقلارونان گئتدیله گنجی دور و بَرین دَه آتّولْدولا بویانا، دوشْدولَه اویانا. پاکارلار دا باخوردولا گؤروردولَه کی بولار اشرفی لَرَه اَل وورمولّا. آمّا کچل بیلیردی هارا آتولّا.کچل آتولاندان آتولانا، اشرَفیلَر ایاق لارونوی آستونا یاپوشوردو. گئدیردی بیر گوشه دَه اشرفی لَری بیر بیر ایاقو آستون‌نان، قوپاردوردو ییغیردی جیبینه. گَنَه گِئدیرْدی اوینوردو.
آشقام چاقو گَلْدیلَه اشرَفی لَری قویدولا تَرَزِیه چِکَلَه کی گؤردولَه بیجه عالم گنج دَن کم اولوب.کچل کی یول گؤزلوردو گئتدی دئدی: « من اوغورلاموشام».
دئدیلَه: « مَگَه بِلَه زاد اولار بیر بِلَه پاکار ایچیندَه نه جیر سَن اولارو اوغورْلاموشای؟».
کچل اشرَفی لری گَتیردی گؤرسَددی، دیدی هاردان و نه جیر بو ایشی گُؤروپ. خلاصه بوجورلوغونان کچل گِدَرْ مَسابقه یَهْ. کچل گَلْدی ائوَه. ننه سی نه دئدی بوجور اولوپ. گرَک فیکر أیلیه‌ام بیر یالان دانوشام که پادیشاه اینانمویا.

صابا إیْرتَه گِئتدی حاکیم یانونا دیدی: « گَلمیشَم یالانوم دِییَم.» دیدیلَه: « دِه گؤرَکْ، نَمه دی؟آما فقط اوچ دفَعَه یَه کیمین باشارا بیلَّی یالان دانوشای».
کچل دیدی: « دونن نَری چولْ دَن گَلْمیشدیم. یورولموشدوم. ننه‌م خمیر إیلَه می‌شدی ایستیردی چورَکْ یاپا کی هاوا دولْدو گَلْدی. تننیریمیز دَه حیَط ده دی. ننه م ددی: « بو هاوا یاغْسا من نَمَه إئلییم؟ تننیریم گِچَرْ، خمیریم ایسْلانو». ننه‌م دوردو بیرْ دَنه اوزون کُسُّوو وارودو اوگوتوردو بولوت لارو وئردی اویان بویانا. بولوت لار  بیزیم تننیر اوسْتودَن سُووِی هامی ییرَه یاغْدولا.»
پادیشاه دئدی: « بِلَه زاد اولار. بو اولان ایش دی. بو سؤز یالان دَییْ».
کچل گَلْدی ائوَه. بیر آز فیکر إیلَدی و صابا گَنَه گِئتدی حاکیم قَصرینه. نوبات دوشدو کِچَلَه کی یالان دانوشا. دیدی: « دونن نَری یورولْموشْدوم. کوچه دَه قارْپوز ساتورْدولا. بیر دَنه قارپوز آلدوم آپاردوم ائوه. گَلدیم پارا تیَه‌ی نَنْ قارپوزو کَسَم بو دوشدو گئتدی قارپوز ایچینه ایتْدی باتْدو. هر نَه آخداردوم بونو تاپْمادوم. سویْوندوم آتّولدوم قارپوز ایچینه. بویان اویان و اوش گونو دوآخداروردوم کی بیر دَنه قوجا کیشی گئدیری. قوجا دیدی: «اوغلان! بوردا نَمه إیلیری.» دیدیم تیَه‌می آخْدارورام».قوجا دیدی: « بابا! ائوو خاراب. منیم یتْدی ایل دی یتْدی قطر دُئوَم بوردا ایتیپدی تاپمورام. ایندی سَن ایستیری بیر دَنه پارا تیَه نی تاپای! چیخ گِئتْ باشوی پی کارونا.» من نَه گؤردوم راست دییری چیخْدیم گَلْدیم.»
پادیشاه کی ایستیردی هر نه جیر اولوپ قیزینی بو کچل وئرمیَهْ، دیدی: «بو ایش اولان ایش دی. یاقین او قارپوز چوخ بویوگویموش. بئله زاد اولار. بو سؤز یالان دَییْ».
قالدو، کچَل بی گوول گئلدی ائوَه.اتوردو، چوخ فیکر إیْلَدی تا بیر زاد یادونا دوشدو. ننه سینه دیدی: «دور گِئتْ هر نَمَه ائوْ دَه خومچادان و بَستی دَن لانجون‌نان وار گتیر، قونشولاردان بورج ائله ییغ گَتیرْ ائوَه ایشیم وار».
ننه دَه دوردو هر نمه ائوده وارودو گتدی و بو قاپودان او قاپودان هر نَمه وارودو ییغدی گَتیردی. کچل إیْرْتَه لی دوردو بولاروی هاموسون ییغدی آپاردو، حاکیم قاپوسونا یو دایادو قالانوی دووار لارونا. کچل دَن سوروشدولا: « بولار نَمه دی؟»
کچل دیدی:«والله! پادیشاه دان آلاجَگیمیز وار گَلمیشَم آلام.» دیدیلَه: « نِجَه؟ می‌ه اولار؟!».
کچل دیدی: « پادیشاه اوزو بیلیری. گِدی بیلَه سینه دِیی».
پادیشاه کچل سؤزون إشیدّی. کچله دِیدی: « گل دِه گوروم کچل! من سَنه نَمَه وئرَجَگیم وار؟»
کچل دیدی: «منیم دِدَم رحمَته گِئدَنْدَه وصیت أیلَدی کی بیزیم یتْدی یوز خومْچا پادیشاه دان اَشرفی آلاجگیمیز وار. ایندی من گَلمیشَم آلاجَگی آلام، آپارام».
پادیشاه سَسلَندی: «بو بیر بویوک یالان نو. بوجور زاد یوخدو.» پادیشاه کی دیدی بو سؤز یالان دی هامو دا إئشیتدی داهو پادیشاهوی آغوزو باغلان‌نو. نه باشارا بیلیردی دییَه بو سؤز دوز دو، او وقت مجبورو دو یتدی یوز خومچا اشرفی وئرَه، نه باشارا بیلیردی دییه بو سؤز یالان‌نو او وقت مجبورو دو شرط اوستوندَه دورا قیزین وئرَه کَچَله. آخورو پادیشاه قیزین وئردی کچله. کچل دَه سووندو یئتدی گئجه گونوز تووی توتْدو گَلینی گَتْدی ائوونه.خوش زیندیگانلوق إیلَه دی. شادلوقونان یئدیله، أیچْیدیله مطلبْلَرینه یئتیشدیلَه.

وایت دوم: 
    ماجراهای کچل 
زن و مردی پسر کچلی داشتند. خواستند برایش زن بگیرند اما پول نداشتند. تنها دارایی خود را که بزی بود به او دادند تا به اصفهان ببرد و بفروشد. کچل به سفر اصفهان می‌رود تا بز را بفروشد اما هرکس که او را می‌بیند حرفی می‌زند؛ یکی می‌گوید این بزغاله را چند می‌فروشی؟ دیگری می‌گوید این کرّهخر را چند می‌فروشی؟ و... کچل که می‌فهمد می‌خواهند فریبش دهند بز را نمیفروشد. در شهر به طمع بشقابی پلو وارد حیاط خانهای می‌شود و در زیرزمین خانه گرفتار می‌آید. نیمه شب متوجه خیانت زن صاحبخانه به شوهرش می‌شود و می‌بیند که چند نفر داخل خانه شدند. با به صدا در آوردن بز و با فریادِ بز می‌فروشم، بز می‌فروشم، صاحبخانه را به زیرزمین می‌کشاند. در میان درگیری با غریبه‌ها صاحبخانه کشته می‌شود. زن و فاسقانش برای حفظ آبرو به کچل پول و الاغی می‌‌دهند که مرده را ببرد و در جایی دفن کند. کچل به کشتزاری می‌رسد و جسد را روی الاغ گذاشته و الاغش را در کشتزار مردم رها می‌کند و خودش می‌‌خوابد. صاحب کشتزار بیلی بر سر مرد و الاغ می‌‌زند. کچل سر و صدا راه می‌اندازد و می‌‌گوید پدرم را چرا کشتی؟ مردم روستا جمع شده و پولی به کچل می‌دهند و مرده را دفن می‌‌کنند. کچل از آنجا بیرون می‌آید و در راه دایرهزنگی می‌خرد و داخل خرابهای می‌شود و می‌خوابد. در خرابه زن و مرد کولی را با نواختن ناگهانی آن، می‌ترساند و فراری می‌دهد و اموال آنها را تصاحب می‌کند. سپس به  آسیاب خرابهای می‌رسد و آنجا می‌مونی را گیر می‌اندازد و با او مشغول بازی می‌شود و با نواختن دایره‌زنگی سر و صدا راه می‌اندازد. از قضا مرد چینیفروشی که از آنجا می‌گذرد برای اینکه بفهمد چه خبر است، در آسیاب را باز کرده و می‌مون فرار می‌کند. خر چینیفروش رم می‌کند و چینیها را می‌شکند. مرد غرامت چینیها را می‌خواهد اما کچل با دروغ و حقهبازی خود را صاحب می‌مون معرفی می‌کند و تاوان می‌مون را از مرد چینیفروش می‌خواهد. مردم جمع می‌شوند و چینیفروش را مقصر می‌خوانند و کچل تاوان می‌مون را هم از او می‌گیرد. سپس با باری از اسباب و متاع و پول زیاد و بیآنکه بز را بفروشد به خانه بازمیگرد و با دختری عروسی می‌کند.